Vanuit welk perspectief schrijf je je boek of verhaal?

Elk verhaal heeft een vertelperspectief van waaruit het verhaal verteld wordt. Je kunt het zien als een camera, hoe de camera filmt is je perspectief.

Bij de eerste persoon, het ik-perspectief, zou het zijn alsof de camera in de ogen van het hoofdpersonage zit. Terwijl derde persoon, hij/zij-perspectief, juist vanaf de schouder van de persoon gefilmd word, en alwetend perspectief erboven hangt als een soort god.

Welk perspectief past het beste bij mijn verhaal?

De vraag vanuit welk perspectief je het beste kan schrijven kun je het best vroeg in je schrijfproces beantwoorden: anders moet je veel herschrijven. Als je oefent met alle perspectieven maak je ze eigen.

Let op een valkuil: vaak kiezen mensen een perspectief waar ze het meest vertrouwd mee zijn. Het perspectief dat je automatisch opschrijft. Maar dat is niet altijd het beste voor je verhaal. Daarom raad ik je aan te schrijven en te oefenen met alle perspectieven om er vertrouwd mee te raken en te kiezen wat er het beste bij jouw verhaal past.

Welke perspectieven zijn er?

Alwetend perspectief: deze verteller hangt als ‘God’ boven de wereld en overziet en weet alles. De verteller speelt zelf geen rol in het verhaal. Volgens Wikipedia is dit het oudst gehanteerde perspectief. Het voordeel van dit perspectief is dat de verteller alles weet en daardoor het verhaal ‘slim’ kan vertellen door veel spanning op te bouwen, door dingen te zeggen als: ‘Toen wist Pietje nog niet wat er komen zou’ én dus spanning op te bouwen door informatie achter te houden. Een voorbeeld is De Aanslag van Harry Mulisch.

Voordelen:
✓ Je kunt als schrijver spanning opbouwen doordat de verteller al meer weet
✓ Je kunt heen en weer schieten tussen personages binnen een hoofdstuk
Eerste persoon (ik-perspectief): deze verteller vertelt het verhaal vanuit zijn of haar ogen. Als je schrijft vanuit een ik-perspectief moet je heel goed weten wat je personage zou doen, denken of zien. Je moet door de ogen van je personage kunnen kijken en door de hersenen van je personage kunnen denken. In mijn debuut ‘Niemand zoals hij‘ heeft opa Pieter een teldwang en telt alles tot drie, hij ziet daardoor de wereld heel anders dan ik. Ook kon ik vanuit zijn perspectief geen vergelijking maken met bijvoorbeeld social media vanwege zijn leeftijd en was zijn woordenschat is anders. Een voorbeeld van een speciaal ik-perspectief is de dagboekvorm, denk bijvoorbeeld aan Anne Frank of Geheime Dagboek Van Adriaan Mole.

Voordelen:
✓ Intiemste perspectief
✓ Je kunt alleen kijken, denken en vocabulaire gebruiken vanuit dat personage
Tweede persoon (jij-perspectief): dit perspectief wordt niet veel gebruikt, maar is soms erg succesvol, omdat het de lezer op een bepaalde manier óók aanspreekt. Lees meer over schrijven in tweede persoon.

Voordelen:
✓ Spreekt de lezer in zekere zin ook aan
✓ Vrij uniek perspectief
Derde persoon (hij/zij-perspectief of personaal perspectief): dit is het ik-perspectief, maar vanuit een iets grotere afstand, alsof er als het ware niet een camera ín het personage staat (ik-perspectief) maar er net achter – op de schouder als het ware. Ook vanuit dit perspectief kun je alleen schrijven wat je personage ziet, denkt en ervaart, maar houd er rekening mee dat ook de lezer de grotere afstand voelt. Een boek geschreven vanuit de derde persoon enkelvoud, vooral in combinatie met de onvoltooid verleden tijd, wordt de “zachte methode” genoemd, waarbij de lezer zich gemakkelijk identificeert met het personage.

Voordelen:
✓ Zachte methode
✓ Dicht op het personage, maar met net iets meer afstand dan het ik-perspectief. Je kunt alleen schrijven vanuit de hij / zij / hen (x) die je volgt.

Afwisselende perspectieven

Het kan zijn dat ieder hoofdstuk vanuit een ander of afwisselend perspectief verteld wordt. Zo schreef ik mijn debuutroman ‘Niemand zoals hij‘ vanuit een ik-perspectief in dagboekfragmenten en vanuit een ander personage juist in de derde persoon. Ook thrillerschrijver Samantha Stroombergen doet dit erg slim door in haar debuut ‘De witte kamer’ (won de Gouden strop) telkens als het spannend wordt naar een ander perspectief te switchen.

Verteltijd: wat je hierna moet besluiten is vanuit welke tijd je schrijft. Voltooid verleden tijd of tegenwoordige tijd. Dit is een vergelijkbare ‘grote beslissing’ voor een verhaal of boek en beïnvloedt ook het perspectief.